Quanquam præterita cum vera narrantur, ex memoria proferuntur non res ipsæ quæ præterierunt, sed verba concepta ex imaginibus earum, quæ in animo velut vestigia per sensus prætereundo fixerunt. Pueritia quippe mea quæ jam non est, in tempore præterito est quod jam non est, imaginem vero ejus cum eam recolo et narro, in præsenti tempore intueor, quia est adhuc in memoria mea.

Præteritum perfectum & plusquam perfectum subiunctiui fit ex præterito perfecto indicatiui postposita particula, rẽba , v.g. ãguèta rẽba , cum obtulisset: fit etiam ablato verbo gozaru ,

Præteritum est postposito futuro præterito: v.g. ãgueta còto mo arozu , forsitan obtulit.

Utrum in futuro, unde præterit? Sed quod nondum est, non metimur. An in præsenti, qua præterit? Sed nullum spatium non metimur. An in præterito, quo præterit? Sed quod jam non est, non metimur. Exarsit animus meus nosse istud implicatissimum ænigma.

Si ergo præsens, ut tempus sit, ideo fit quia in præteritum transit; quomodo et hoc esse dicimus, cui causa ut sit, illa est quia non erit; ut scilicet non vere dicamus tempus esse, nisi quia tendit non esse*? Et tamen dicimus longum tempus, et breve tempus; neque hoc nisi de præterito aut futuro dicimus.

Præteritum autem huius secundi permissiui fit postposito, rìtomò , præterito indicatiui: v.g. ãguèta ritomo , quamuis obtulerit: fit etiam hoc præteritum postposito, mamaiò vel madeio , præterito indicatiui: u.g. ãgueta mamaio , uel, ãgueta madeio idem fit postposito, tòte , præterito subiunctiui: u.g. ãguetarẽba tòte .

Fit etiam postposito, tote , præsenti subiunctiui: v.g. ãguenẽba tote , tertio modo etiam fit postposito, mamaio , vel, madeiò , præsenti negatiuo: v.g. ãguènú mamaio , vel, ãguenu madeio , quamuis non offerat. Præteritum fit postposito, ritomò , præterito negatiuo: v.g. ãguenandari tomò , & si non obtulerit.

Non itaque dicamus, "Longum est;" sed dicamus de præterito, "Longum fuit," et de futuro," Longum erit." Domine meus, lux mea, nonne et hic veritas tua deridebit hominem? Quod enim longum fuit præteritum tempus, cum jam esset præteritum longum fuit, an cum adhuc præsens esset?

Præsens permissiuum subiunctiui fit duobus modis: primus est conuertendo, v , in quo finitur præsens indicatiui, in, ẽdomo , v.g. ãgurẽdõmò etiam si offerat. Præteritum verò permissiui fit postposito, redomo , præterito indicatiui: v.g. ãguetarẽdomo , quamuis obtulisset: futurum autem permissiuum est addendo, redomo secundæ voci futuri indicatiui: v.g. ãgueôzurẽdomo , quamuis offerat.